Portugal heeft nu sinds een jaar een volledig linkse regering: de meest linkse in Europa. De regering is voortvarend gestart. Veel bezuinigingsmaatregelen van de vorige, rechtse regering zijn teruggedraaid. Deze maatregelen leidden tot scepsis in Europa. Onterecht, zo blijkt nu. De regering kan met haar nieuwe koers indrukwekkende resultaten overleggen. Portugal heeft het laagste begrotingstekort sinds 1975 (2,3%) en was in kwartaal 3 van 2016 het Eurozoneland met de hoogste economische groei. Portugal bewijst dat er een menswaardig, links alternatief is om uit de economische crisis te komen. Hoe kregen de Portugezen een effectieve linkse samenwerking van de grond? En wat kunnen Nederland en de rest van Europa hiervan leren? In Lissabon sprak Jong WBS met wetenschappers, een journalist en politici. Met als resultaat: vijf belangrijke lessen voor links Nederland. Zo krijg je een krachtige linkse samenwerking van de grond!
Les 1: Zoek verbinding op basis van specifieke thema’s
Herinner bondgenoten eraan dat het hogere doel van samenwerking gaat boven de verschillen tussen partijen. Als links zich verenigt, dan wordt meer bereikt dan als linkse partijen zich onderling laten uitspelen. In Portugal vormen de thema’s ‘ongelijkheid’ en ‘sociale investeringen’ de kern van het linkse gedoogakkoord. De pacts van de PvdA met GroenLinks en de SP zijn een goed voorbeeld van verbinding op specifieke thema’s.
In Portugal heeft de Partido Socialista (PS) een akkoord op hoofdlijnen gesloten met de kleine linkse partijen. Buiten het akkoord zijn de kleine linkse partijen echter vrij om te stemmen wat ze willen. Op sommige punten moet de PS daarom samenwerking zoeken met de rechtse oppositie. Dit maakt het akkoord iets instabieler, maar de kleine linkse partijen kunnen zo wel hun eigen geluid laten horen.
Les 2: Domineer het maatschappelijk debat met sociaaleconomische thema’s
In Portugal voeren sociaaleconomische thema’s de boventoon in het maatschappelijk debat. Het gaat hier om inkomen, werk, ongelijkheid en de verbetering van de economie. Het gros van de mensen is op sociaaleconomische thema’s links, ook in Nederland[1]. Op sociaal-culturele thema’s als veiligheid en immigratie zijn mensen over het algemeen conservatiever. De opgave voor links is dus om het maatschappelijk debat te keren naar sociaaleconomische thema’s. Zo wint links de verkiezingen. Dit is geen gemakkelijke opgave: in Portugal was er een bezuinigingverslaafde trojka voor nodig.
Les 3: Schuif niet op naar rechts in een poging om de gematigde kiezer voor je te winnen
In veel Europese landen wordt neoliberaal beleid gevoerd, zelfs als linkse partijen de verkiezingen winnen. Dit is zonde, want zeker in tijden van crisis moeten sociaaldemocraten komen met een helder links antwoord. Voor een centristisch geluid gaan ze wel naar het origineel (bijv. CDA, D66). Francisco André, internationaal secretaris van de PS, gaf ons het volgende mee:
“Moderation is not the solution. Do not try to win the centered voters, they will only cause you to shift to the right.”
Les 4: Laat een radicaal linkse partij de maatschappelijke onvrede kanaliseren
Portugal kent geen populistische, extreemrechtse partijen. In plaats daarvan hebben de communistische partij en de radicaal linkse partij Links Blok een grote aanhang van ongeveer 20%. In Nederland is de SP de afgelopen jaren naar het midden opgeschoven om regeringsverantwoordelijkheid te kunnen dragen. Vooral het vroegere nationalistische karakter is zij een beetje verloren. Daardoor is geen linkse partij meer die de maatschappelijke onvrede kan kanaliseren, waardoor kiezers bij rechtse populisten uitkomen. Professor Pedro Adão e Silva vertrouwde ons toe dat:
“Portugal has the only real communist party of Europe. It helps to counter populism, but it also makes it harder to compromise.”
Les 5: De Europese monetaire unie moet radicaal veranderen, anders gaat de euro ten onder
Beleid in Europa moet zich richten op de mensen binnen de Europese familie en niet alleen op de banken en bedrijven. In de laatste jaren is onder druk van de trojka de aandacht vooral naar het laatste uitgegaan. Om het Europese project voort te kunnen zetten is het belangrijk dat rijkere landen de armere gebieden ondersteunen en niet verder in de problemen helpen. Als bijvoorbeeld Duitsland geld leent aan Portugal, dan doet zij dat tegen hoge rentes. Dat terwijl Duitsland zelf spotgoedkoop leent en van dit geld ook weer Duitse producten worden gekocht.
Het trojkabeleid heeft verkeerd uitgepakt. Daar is vrijwel iedereen het over eens. Zelfs het IMF is tot inkeer gekomen[2]. André Costa Monteiro, diplomatiek adviseur van de Minister van Financiën, verwoordde het zo:
“In the last 4 years 20% of the Portuguese active population has left the country[3]. That is the real impact of the Troika. It is also a loss of economic growth. But even after all that happened, the Portuguese are still in favour of the EU. The question is: how long will this support remain?”
Het belangrijkste probleem in Portugal is de combinatie van hoge staatsschuld en hoge rentebetalingen. Voor de crisis had Portugal een staatsschuld van minder dan 70% van het BBP. Nu is deze opgelopen tot circa 130%[4]. Portugal geeft hierdoor op dit moment meer geld uit aan rente op de staatsschuld dan aan gezondheidszorg. Deze situatie is onhoudbaar. Zonder rentevermindering of schuldsanering kan Portugal haar problemen niet oplossen.
[1] De Volkskrant, ‘U denkt links, maar stemt rechts’. http://www.volkskrant.nl/politiek/u-denkt-links-en-stemt-rechts~a4404706/.
[2] Follow the Money, “IMF-kritiek op bezuinigingen kan PvdA gestolen worden”, https://www.ftm.nl/artikelen/imf-kritiek-op-bezuinigingen-kan-pvda-gestolen-worden.
[3] Portuguese American Journal, “Portuguese lost 20 percent of its active population to migration”, http://portuguese-american-journal.com/report-portuguese-lost-20-of-active-population-to-migration-portugal/.
[4] Eurostat, “Staatsschulden”, http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=de&pcode=teina225&plugin=1
