Aanstaande donderdag vinden in Groot-Brittannië onverwacht verkiezingen plaats voor het Lagerhuis. Premier May van de Conservatieve partij kondigde deze aan op 18 april. Op dat moment stond haar partij er erg goed voor in de peilingen, waardoor ze dacht die verkiezingen glansrijk te kunnen winnen. Op het moment van schrijven ziet de wereld er echter totaal anders uit. Er is zelfs een kans dat de voor Britse begrippen zeer linkse socialist Corbyn de volgende premier wordt. De situatie in Groot-Brittannië is daarmee buitengewoon fascinerend en laat zien dat de sociaaldemocratie verre van dood is. Dit artikel geeft een schets van de situatie aan de andere kant van de Noordzee.
De aanloop
De Conservatieve partij behaalde met premier Cameron bij de vorige Lagerhuisverkiezingen van 2015 tot haar eigen verrassing een absolute meerderheid. In de vijf jaar ervoor hadden de Conservatieven noodgedwongen moeten regeren met de progressief liberale partij Liberal Democrats. Bijna de hele regeerperiode 2010-2015 leek Labour in de peilingen een absolute meerderheid te halen bij de volgende verkiezingen. De voorsprong liep echter in het laatste jaar terug, waarbij in de laatste weken een nek-aan-nekrace werd voorspeld tussen Labour en de Conservatieven. De peilingen zaten er flink naast: de conservatieven haalden 37% en Labour moest het doen met 30%.
Het Britse kiessysteem werkt met kiesdistricten. De kandidaat van de partij die in een district de meeste stemmen haalt krijgt de zetel. De rest krijgt niets. Hierdoor ontstaan vaak bijzondere situaties. Zo heeft in het huidige Lagerhuis de sociaaldemocratische Scottish National Party (SNP) met een kleine 5% van de stemmen 56 zetels, en de rechts nationalistische UK Independence Party (UKIP) heeft met een kleine 13% maar 2 zetels. En zo hebben de conservatieven met hun 37% dus een absolute meerderheid van 330 van de 650 zetels.
De Conservatieven hebben in hun regeerperiode behoorlijk huisgehouden; ze hebben flink bezuinigd op zo goed als alles. Vooral de publieke voorzieningen hebben veel geld moeten inleveren waardoor vooral de zorg nu veel te weinig geld krijgt. Voor het hoger onderwijs moeten studenten tegenwoordig de lieve duit van zo’n £ 10.000,- per jaar per student betalen, waardoor de samenleving wellicht nog meer een klassesamenleving dreigt te worden dan deze in het land traditioneel al is.
Opkomst van Corbyn
Door de verkiezingsnederlaag van Labour trad partijleider Ed Milliband terug. Vervolgens werden lijsttrekkersverkiezingen georganiseerd waaraan alleen Lagerhuisleden konden meedoen die steun hadden van ten minste 30 Labourlagerhuisleden. De voor Britse begrippen erg linkse en oude backbencher Jeremy Corbyn kreeg ternauwernood genoeg steunbetuigingen. Deze kreeg hij vooral van Labourparlementariërs die hem wel een leuk figuur vonden voor de discussie, maar nooit hadden gedacht dat hij zou winnen. Corbyn won verrassend de strijd van een aantal relatief kleurloze kandidaten van het politieke midden. Bij de leiderschapsverkiezing stroomden de nieuwe leden toe, waarbij Labour zijn ledenaantal van circa 200.000 leden meer dan zag verdubbelen. Inmiddels heeft de partij meer dan 500.000 leden. De partij heeft nu meer leden dan tijdens het maximum dat tijdens Tony Blair werd gehaald en is zelfs de grootste politieke partij van West Europa.
Het partijestablishment maakte zich echter grote zorgen om de verkiezing van Corbyn. Vooral uit de hoek van New Labour – het kindje van Tony Blair – kwam forse kritiek. Voorganger Miliband werd als links beschouwd en verloor de verkiezingen. Men vreesde dat een nog linksere partijleider de kiezer nog meer zou afschrikken.
Corbyn zit al sinds 1983 in het Lagerhuis. Hij is een man met een zeer consistente mening die zich er niet voor schaamt af te wijken van de officiële partijlijn. Hij was eigenlijk veel te links voor de tijd dat Labour in de regering zat onder Tony Blair en Gordon Brown. Hij stemde in die periode maar liefst 428 keer niet mee met de eigen partijlijn.
Hij is een klassieke socialist van de linkervleugel die pleit voor nationalisatie van nutsbedrijven en spoorwegen. Tegelijkertijd is hij een bewonderaar van Fidel Castro in Cuba en is hij altijd een voorstander van een Brexit geweest, omdat hij vond dat de EU veel te neoliberaal was. Verder vindt hij dat Groot-Brittannië de NAVO moet verlaten en wil hij van de Britse kernwapens af.
Corbyn had ook na de New Labourjaren op veel vlakken een andere mening dan zijn collega Labourkamerleden. Hierdoor kwam hij vaak in botsing met zijn eigen fractie. Zo had hij veel moeite een schaduwkabinet samen te stellen, omdat veel parlementariërs plaatsing hierin weigerden omdat ze Corbyn te radicaal vonden. De interne strijd hielp niet het vertrouwen van de kiezers in Labour te herstellen.
Gevolgen van de Brexit
Een belangrijke verkiezingsbelofte van voormalig premier Cameron was het Brexitreferendum. Dit referendum spleet in de aanloop al beide grote partijen. Bij de Conservatieven waren er vooraanstaand partijleden die tegen behoud van het land in de EU waren, zoals burgemeester van Londen en kabinetslid Boris Johnson. En dat terwijl Cameron zelf voorstander was. Corbyn was zoals gezegd altijd voor een vertrek uit de EU, maar was tijdens de campagne tegen. De campagne van Labour was alleen niet erg overtuigend. Veel partijgenoten verweten hem een slappe campagne te voeren.
Het resultaat van het Brexitreferendum is bekend: met een kleine marge kozen de Britten voor een Brexit. Vooral oude Labourbolwerken kozen massaal hiervoor. Premier Cameron trad af en de conservatieven leken te imploderen door interne verdeeldheid. Na een interne machtsstrijd werd Cameron uiteindelijk opgevolgd door May.
In de Labourfractie brak ondertussen rebellie uit tegen Corbyn. De stok die was gevonden was het weinig overtuigende optreden in de brexitcampagne. Hij werd in een stemming door zijn eigen fractie weggestemd. Hij weigerde echter weg te gaan. Hierdoor waren nieuwe leiderschapsverkiezingen nodig, waar Corbyn uiteindelijk aan mee kon doen. Hij won deze verkiezing wederom glansrijk, waarmee zijn positie binnen de partij werd verstevigd, maar hij ook een fractie moest leiden die zich in grote meerderheid tegen zijn leiderschap had gekeerd.
Corbyn was dus wel zeer geliefd bij de nieuwe partijleden. Niet alleen bij zijn fractie, maar ook bij de bevolking lag hij minder goed. In populariteitspeilingen moest hij het steeds ruim afleggen tegenover May. Labour stond er ook slecht voor in de peilingen en kon niet profiteren van de chaos bij de Conservatieven. Dit werd bevestigd tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van afgelopen 4 mei. Labour verloor hier fors.
Keerpunt: het verkiezingsmanifest van Labour
Na aankondiging van de nieuwe verkiezingen leek het een uitgemaakte zaak dat de Conservatieven een verpletterende verkiezingsoverwinning zouden halen. Misschien zouden ze zelfs een meerderheid van 200 zetels kunnen winnen in het Lagerhuis. Maar toen presenteerde de twee grote partijen hun verkiezingsmanifesten.
Het verkiezingsmanifest van Labour voor de verkiezingen is het meest linkse manifest in dertig jaar. De invloed van Corbyn is vooral te zien in het sociaaleconomische deel. Zo pleit Labour voor nationalisatie van spoorwegen, energiebedrijven en de post, afschaffen van collegegelden, gratis kinderopvang en het bouwen van honderdduizenden sociale woningen. Ook wil Labour het pensioensysteem veranderen, waarbij er een flexibele pensioenleeftijd komt. Deze leeftijd wordt afhankelijk van werkomstandigheden en levensverwachting. Verder moet fors meer worden geïnvesteerd in de zorg en moet iedereen toegang krijgen tot breedbandinternet. Het minimumloon moet verder volgens Labour omhoog en de partij wil nulurencontracten verbieden.
Wat betreft het buitenlands beleid wil Labour vooral doorgaan op de internationale weg die het al sinds New Labour voorstaat. Op dat aspect zijn niet de voorstellen van Corbyn overgenomen om uit de NAVO te stappen, of het kernwapenprogramma opgeven. De partij pleit voor een zachte brexit, met veel akkoorden met de EU.
Om het programma te betalen wil Labour de belasting verhogen voor inkomens boven de £ 80.000,- en de vennootschapsbelasting verhogen. Labour belooft dat niemand met een inkomen onder de £ 80.000,-, dat 95% van de bevolking is, meer belasting gaat betalen.
Al met al heeft Labour een gewoon sociaaldemocratisch manifest, waarbij vooral de neoliberale invloed van New Labour uit verwijderd is. Er is niets extreems aan. Het biedt een goede balans tussen kapitaal en staat en corrigeert de uitwassen van het Britse kapitalisme op een aantal cruciale punten. The Guardian heeft het manifest vergeleken met het Labourmanifest van 1983 en van de Labourafsplitsing Social Democratic Party (SDP) uit 1983. Deze SDP vond Labour in die tijd veel te links. De conclusie van The Guardian was dat het huidige Labourmanifest meer lijkt op dat van de SDP uit 1983, dan dat van Labour.
Het Labourmanifest werd door het publiek erg goed ontvangen. Labour stijgt sindsdien flink in de peilingen. Tegelijkertijd werd het manifest van de conservatieven bekend. Hierin stond en zeer omstreden voorstel waarbij mensen met hoge zorgkosten eerst de overwaarde op hun koophuis moeten opeten, voordat ze de kosten vergoed krijgen. Dit leverde de partij veel schade op, omdat hun achterban vooral bestaat uit ouderen met huizenbezit. Premier May ging ongelukkig met de zaak om en veranderde haar standpunt, waardoor ze nu als draaikont en minder betrouwbaar bekend staat. De Conservatieven verliezen sindsdien in de peilingen.
Brexit en Aanslagen
Het zijn zeer bijzondere verkiezingen vanwege de Brexit. De nieuwe regering kiest voor een harde Brexit – zoals de Conservatieven willen – of een zachte Brexit, zoals Labour wil. De keus voor een partij wordt door veel mensen daardoor gemaakt op basis van deze afweging. Sommige traditionele Labourstemmers kiezen daarom voor de Conservatieven. Dit komt ook omdat ze Corbyn de onderhandelingen niet toevertrouwen met de EU.
De verkiezingen worden naast de Brexit voor een groot deel beheerst door de aanslagen in Manchester en Londen. Juist in tijden waarin de nationale veiligheid onder druk staat, denk je dat mensen kiezen voor rechtse law-and-order-partijen, waardoor de conservatieven in de kaart worden gespeeld. Die vlieger lijkt nu niet op te gaan. Sinds de aanslagen in Manchester is Labour verder gestegen in de peilingen en zijn de conservatieven verder verzwakt. Labour hamert erop dat de conservatieven harde taal tegen terroristen uitslaan, maar dat er de afgelopen jaren wel miljarden zijn bezuinigd op de politie. Labour belooft deze bezuinigingen terug te draaien om daarmee aanslagen proberen te voorkomen.
De laatste dagen tot de verkiezingen
Op dit moment staat Labour er behoorlijk goed voor in de peilingen. Labour lijkt zelfs het beste resultaat sinds 2001 te kunnen halen. In de peilingen haalt Labour tussen de 35% en 40%. De conservatieven staan er echter tot nu toe nog beter voor en halen tussen de 40% en 45%. In een peiling is het verschil tussen de twee gedaald tot 1%. UKIP lijkt te worden weggevaagd en houdt maar een paar procent over. Labour heeft in de afgelopen weken vooral UKIP leeggegeten en weet ook stemmen weg te trekken bij de Liberal Democrats. Bijna alle andere partijen zijn inmiddels leeggegeten, waardoor er een klassieke tweestrijd links tegen rechts aan de gang is. De enige andere partij die stand lijkt te houden is de SNP, die in Schotland zijn zetels grotendeels lijkt te behouden. Als er geen meerderheid in het parlement voor zowel Labour als conservatieven ontstaat, is deze partij cruciaal om een regering mogelijk te maken. Gezien het sociaaldemocratische karakter van de SNP lijkt een coalitie met Labour dan erg voor de hand.
Wat niemand twee maand geleden voor mogelijk leek te houden zou zomaar kunnen gebeuren: een wederopstanding van de Labourpartij met wellicht zelfs een Labourpremier, al dan niet in een coalitie met de SNP. De partij weet met een duidelijk links programma zowel de oude arbeiders weer aan zich te binden, als de progressieve jeugd. Onder de jeugd is Labour met zijn bejaarde lijsttrekker ironisch genoeg immens populair. Een zelfde effect is natuurlijk in de Verenigde Staten te zien met Bernie Sanders. De conservatieven moeten het vooral hebben van hun achterban die behoorlijk op leeftijd is. Hiermee is dezelfde trend te zien als tijdens het Brexitreferendum: jongeren stemden massaal nee, ouderen massaal voor de brexit.
Labour laat zien dat met een compromisloos links programma veel kiezers weer warmlopen voor Labour. Het zijn vaak kiezers die voorheen teleurgesteld waren geraakt in de politiek en daardoor niet, of op UKIP stemden. Corbyn als onverzettelijk persoon helpt daar nu juist bij, omdat hij een anti-elitaire politiek voorstaan. Al doet hij het nog lang niet goed bij alle kiezers. De mensen van de linkse achterban die in de jaren van New Labour vervreemd waren geraakt van de partij geloven hem, en dat is al heel wat.
Grote voorzichtigheid is wel op zijn plaats. Peilingen zitten er in Groot-Brittannië vaak fors naast. Bovendien werkt het kiessysteem zo ingewikkeld dat een stemmenpercentage nog niet de uitslag weergeeft. Ook is onbekend wat de invloed van de recente aanslagen is op de stemming in het land. Donderdagavond wordt in ieder geval een zeer spannende uitslagenavond. Niet alleen voor de toekomst van Groot-Brittannië, maar ook voor de toekomst van de sociaaldemocratie in Europa.
