De blokjes kaas, de plakjes komkommer en de toastjes liggen op tafel. Rond deze tafel zitten twee families, keurig gescheiden van elkaar in een cirkel: een typisch Hollands verjaardagstafereel vindt plaats. Het duurt niet lang tot je wordt aangesproken door je tante – die ene die altijd zo hysterisch lacht. Soms vinden familieleden het interessant dat je een studie doet die gericht is op gedrag en maatschappij, soms snappen ze niet waarom je niet een echt vak bent gaan leren: je wil toch immers werk? Eén ding hebben alle aanwezige familieleden gemeen: ze maken zich zorgen over hun toekomst.
Het familiediner
De hysterisch lachende tante lacht terwijl ze je aanspreekt niet zo hysterisch meer. Ze vraagt hoe het gaat met je studie en benoemt terloops dat ze zich zorgen maakt over de studie van haar eigen dochter. Haar dochter, Suze, heeft een vorm van Autisme en is inmiddels al voor de tweede keer aan een hbo-opleiding begonnen. Het lukt haar gewoon niet, legt de tante uit. “Maar is hbo dan misschien niet te hoog gegrepen?” – vraag je, hoewel je het antwoord al kent. Nee, haar intelligentie is hoog genoeg, maar er is niet genoeg begeleiding. Het meest maakt hysterisch lachende tante zich nog zorgen over de mogelijkheden voor na de studie. Suze is niet de meest aantrekkelijke werknemer voor bedrijven: wanneer werkgevers lezen over angststoornissen en paniekaanvallen worden zij niet echt enthousiast. Maar ja, als ze geen werk vindt, heeft Suze ook geen recht op een uitkering: pas op haar 27ste heeft ze recht op bijstand. En een Wajong-uitkering dan? Nee: daar is Suze te slim voor volgens de keuring. “Wat moet ze nu doen dan?”
Aan de andere kant van de ruimte zit de andere tante. Ze is inmiddels tevreden, want ze heeft op haar 52ste nog een baan gekregen. Na twee werkgevers bij wie ze tijdelijke contracten had, heeft ze nu zelfs een vast contract gekregen. Tegelijkertijd maakt ze zich zorgen. Ze is secretaresse bij een grote gemeente, waar ze de agenda’s bijhoudt van een aantal projectmedewerkers en notuleert een aantal vergaderingen per week. Tevens zorgt ze ervoor dat aan alle facilitaire voorzieningen gedacht wordt. “Maar die digitale agenda’s worden steeds slimmer. Een computergestuurde assistent vindt binnen een paar seconden een moment waarop alle zes de projectmedewerkers plek hebben in een agenda, zorgt voor een ruimte die beschikbaar is en plant de afspraak in met reistijd van de werkplek tot de locatie…” Haar 21-jarige dochter, die het voorbeeld van haar moeder volgde door ook een secretaresseopleiding te volgen, luistert stiekem mee. Hoe kan zij hier nog tegenop? Is er wel een plek voor haar later? Wat moet zij dan doen?
Je wordt in je rug gepord door die oom die je als kind altijd voor de gek hield. “En, zit je inmiddels al in Den Haag? Oh nee, jij kan natuurlijk nooit de politiek in: je kan helemaal niet liegen!” Tevreden lachend over zijn eigen opmerking zie je ook de denkrimpels op zijn gezicht. Als vrachtwagenchauffeur rijdt hij vijf dagen per week door heel Europa. Hij werkt veel, al ziet hij ook steeds meer Oost-Europese collega’s. Die rijden namelijk voor veel lagere tarieven. Dezelfde oom liket op Facebook de berichten van de pagina’s “Zwarte piet moet blijven!!” en “Wij doen GEEN aangifte tegen Geert Wilders”. Op zijn profielpagina deelt hij een bericht van een collega, wiens portemonnee en mobiel gestolen zijn “door een GETINTE man”. Van zijn stemkeuze maakt hij geen geheim. Van zijn zorgen over de toekomst wel. Want wat nou als zijn positie straks door een ander veel goedkoper vervuld wordt? Wat moet hij dan doen?
Het grote plaatje
Zomaar drie alledaagse voorbeelden van mensen die zich zorgen maken over hun toekomst. Problemen die zowel op de korte termijn per persoon als op lange termijn voor de gehele maatschappij veel betekenen. Problemen waar de hedendaagse politici nog geen passende oplossingen voor lijken te hebben. Problemen van mensen die tussen wal en schip lijken te vallen, of dit nu komt door een bureaucratische rompslomp, problemen in het onderwijs, de robo- en digitalisering of door problemen omtrent (im)migratiebeleid en arbeid. Ontwikkelingen die soms groter zijn dan we ons voor kunnen stellen. Ontwikkelingen die in eerste instantie positief lijken en dan lijken te zorgen voor een dilemma. Meegaan met je tijd en innoveren, maar ook mensen die hun baan kwijtraken aan robots… Steeds meer kinderen die onderwijs genieten, maar daardoor ook een tekort aan (persoonlijke) begeleiding en docenten… In tijden van globalisering zaken doen met bedrijven aan de andere kant van de wereld, maar ook grote problemen als het gaat om (im)migratie…
Eveneens zijn er ontwikkelingen gaande die deze familieleden nog verder te boven gaan: onze grondstoffen die op lijken te raken, het eten dat nog altijd niet gezond en duurzaam genoeg is, de steden die overvol lijken te raken of bezet raken door huishoudens met hoge inkomens, een zo mogelijk een verminderend vertrouwen in de politiek. Ontwikkelingen die we al van verre aan zien komen, maar die nog niet altijd de aandacht krijgen die ze verdienen. Vaak is ook hierin een dilemma terug te vinden: help je mensen met de inhoud van hun portemonnee op korte termijn, of zorgen we voor een meer stabiele economie voor de gehele bevolking op lange termijn? Of hoeft dit geen dilemma te zijn?
Dilemma’s of uitdagingen?
Clichématig genoeg lijkt het nodig van problemen uitdagingen te maken, anders blijven mensen erin hangen. Dilemma’s wegstrepen en erop anticiperen. Een mooi voorbeeld van dit out of the box denken, is al steeds meer in opkomst. Ouderen hebben vaak last van eenzaamheid. Tegelijkertijd zijn er veel kinderen en jongvolwassenen die hun dagen moeten besteden in een kinderopvang of dagbesteding. Steeds vaker zijn er nu zorgboerderijen waar kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking daarom samenkomen met de eenzame ouderen, op een plek waar ze samen spelletjes spelen, een praatje maken en waar kinderen en jongeren koken voor ouderen. Ouderen krijgen aanspraak en kinderen en verstandelijk beperkten vinden het vaak hartstikke leuk om zo hun dag door te brengen.
Oplossingen voor dilemma’s van de toekomst vereisen een langetermijnvisie en een vooruitblik die eigenlijk heel weinig mensen tot niemand bezit(ten). Misschien zijn het niet alleen de politici, maar ook de jongere idealisten die hierin iets kunnen betekenen. Een positief geluid. De jongeren zijn uiteindelijk de aangewezen personen die ervoor kunnen zorgen dat de bovengenoemde ontwikkelingen – die we toch stiekem al aan zien komen – niet zullen uitmonden in problemen, maar ervoor te zorgen dat er voor iedereen een plek is. Bij uitstek zouden dit de mensen moeten zijn voor wie sociaaldemocraten opkomen: de mensen die tussen wal en schip lijken te vallen. En zolang het de huidige generatie (sociaaldemocraten?) nog niet lukt, ligt de taak om de loopplank uit te leggen tussen wal en schip misschien juist wel bij de jongeren.
