Dillema's van de Toekomst: Sociaaldemocraten, verzeker onze toekomst!

Van 25 tot en met 27 augustus 2017 vond de zomerschool van Jong WBS plaats. Het was zoals elk jaar inspirerend, met goede sprekers en intelligente gedachtes rondom het thema ‘Dilemma’s van de Toekomst´. Vooraf werd de deelnemers gevraagd een (video)essay in te sturen. Drie essays zijn in de prijzen gevallen. Vandaag publiceren we het bronzen essay, geschreven door Joos Akkerman:

John Maynard Keynes, een van de meest invloedrijke denkers en belangrijkste econoom van de 20e eeuw, geloofde dat de mens rond 2030 nog maar 15 uur per week hoefde te werken. Technologische vooruitgang zou schaarste zo ver terugdringen dat menselijke arbeid steeds minder noodzakelijk zou zijn. Het gevolg was dat mensen meer tijd aan hun hobby’s en elkaar konden besteden. Deze voortschrijdende technologie zien we vandaag de dag in de nieuwe digitale middelen die voor steeds meer mensen beschikbaar zijn. Deze technologische vooruitgang heeft ervoor gezorgd dat de mensheid nu in een periode van ongekende welvaart leeft, maar die ook miljoenen fabrieksarbeiders, bankmedewerkers, boekhouders en administratief medewerkers hun baan heeft gekost en in de nabije toekomst nog vele chauffeurs, metselaars en vertalers hun inkomsten zal kosten. Wat Keynes in 1930 als utopie zag, zou wel eens een nachtmerrie kunnen worden als de juiste maatregelen niet worden genomen. Als we kijken naar de geschiedenis zien we dat technologische vooruitgang wel banen vernietigd, maar ook banen creëert. Dit heet creative destruction. Hoewel dit proces veel ellende kan opleveren voor de arbeiders wiens banen worden geautomatiseerd, zal op lange termijn voor de gehele samenleving de welvaart toenemen. Waar de handwevers de nieuwe stoomgedreven weefmachines kapotsloegen, waren zij en hun kinderen op ten duur beter af. Technologische vooruitgang is de primaire bron van brede welvaartsgroei geweest in de menselijke geschiedenis. Toch is het onverstandig om te veronderstellen dat datgene wat in het verleden is gebeurt zich zal blijven herhalen. In de technologische golf waarin we ons nu bevinden bestaan namelijk fundamentele verschillen met die uit het verleden.

Aan een productieproces nemen twee belangrijkste productiefactoren deel: arbeid en kapitaal. De leveranciers van deze twee factoren, werknemers en werkgevers, hebben doorgaans een lastige relatie, maar hebben elkaar ook nodig om te kunnen overleven. De prijs van hun productie wordt bepaald door de prijs van de meer schaarse van de twee. Wanneer er te weinig arbeiders zijn, gaan de lonen omhoog en bij een tekort aan kapitaal zullen de rentes stijgen. Vanaf de Industriële Revolutie exploderen zowel de lonen als de opbrengsten voor kapitaal. Het vormde de basis voor onze welvaart en verzorgingsstaat. Waar arbeid en kapitaal in die periode samen groeiden in omvang en opbrengsten, zien we nu een andere ontwikkeling: de marginalisering van de factor arbeid. Dit houdt in dat de rol van het kapitaal steeds groter zal worden in het productieproces, omdat machines en software steeds een groter deel van de arbeid van de werknemers zullen automatiseren. Dit is anders dan de situatie van de wevers. Zij konden nog aan de slag bij de mechanische weefmachines. Nieuwe technologieën zullen de factor arbeid in steeds meer sectoren volledig gaan vervangen. Dit heeft niet alleen grote gevolgen voor de werknemers in deze sectoren, maar ook in die daarbuiten. Werknemers die weg worden geautomatiseerd zullen namelijk op zoek gaan naar werk in andere sectoren, waardoor deelmarkten van de arbeidsmarkt die minder zijn aangetast overspoeld zullen worden door nieuwe werkzoekenden. Dit zal de lonen in deze sectoren neerwaarts duwen, waardoor de inkomsten van die mensen die alleen hun arbeid te bieden hebben zullen dalen. Naarmate meer arbeidsplaatsen worden vernietigd door technologische vooruitgang, zal een steeds groter deel van de welvaart naar kapitaalbezitters worden herverdeeld en zal de overgrote meerderheid die slechts arbeid te bieden heeft weggedrukt worden. De moeilijkheid bij deze veranderingen is dat deze zeer geleidelijk optreden.

Automatiseringsgolven beperken zich nu vooral tot bepaalde sectoren (denk aan de medewerkers van banken die massaal worden ontslagen). Andere sectoren blijven relatief onaangetast waardoor er geen gevoel van urgentie ontstaat onder werknemers. Het is ook zo dat in de komende jaren een groot deel van de huidige banen onaangetast zal kunnen voortbestaan. Toch moeten er nu al maatregelen genomen worden om de toekomstige groepen werklozen te kunnen opvangen. In de komende 15 jaar zal bijvoorbeeld de transportsector grotendeels geautomatiseerd zijn. Een grote groep werklozen zonder zal dan ondersteuning behoeven. Zij zullen een steeds grotere last vormen voor het sociale vangnet en de werkenden die dit vangnet bekostigen, en deze groep automatiseringswerklozen zal naarmate de tijd vordert alleen maar groeien. De urgentie is dus duidelijk, maar in het publieke debat heeft werkloosheid door automatisering en digitalisering nog geen duidelijke plek. Terrorisme, Discriminatie en Trump zijn nu het hoofdonderwerp van gesprek, ook bij sociaaldemocraten. Hoewel deze onderwerpen natuurlijk uiterst belangrijk zijn, mogen zij de existentiële dreiging die automatisering voor een groot deel van de bevolking vormt niet uit het oog doen verdwijnen.

Daarom is het niet alleen belangrijk dat sociaaldemocraten zich meer op deze problematiek gaan richten en met oplossingen komen als de grote ontslaggolven zich aandienen. Het zou, samen met duurzaamheid, haar topprioriteit moeten worden. Het creëren van zekerheid in een uiterst onzekere toekomst is en blijft de taak van sociaaldemocraten en die moet weer sterk naar voren komen in de standpunten en acties. Hierbij moet men zich niet richten op het afremmen van technologische ontwikkelingen, maar ervoor zorgen dat ook echt íedereen hiervan kan meeprofiteren. Zorg ervoor dat zoveel mogelijk mensen zo lang mogelijk een volwaardige plek op de arbeidsmarkt hebben, door ze goed op te leiden. Zorg ervoor dat winsten niet alleen maar naar de vermogenden vloeien, maar dat vermogen zwaarder wordt belast en belastingontduiking wordt aangepakt. Zorg ervoor dat menselijke arbeid goedkoper wordt door het belastingstelsel te herzien en durf vernieuwende concepten uit te proberen, zoals het basisinkomen.

Sociaaldemocraten hebben door hun geschiedenis heen altijd gestaan voor het belang van de minderbedeelden. Dit heeft grote, breed gedeelde welvaart opgeleverd. Nu moeten sociaaldemocraten weer visionair durven zijn. Af durven stappen van oude verworvenheden en de 20e-eeuwse verzorgingsstaat en de sociale staat van de 21e-eeuw gaan ontwerpen. De kracht van innovatie is gigantisch en zal ons nog veel welvaart opleveren, maar dat is alleen wat waard als iedereen daar in mee kan delen.


Jong WBS Redactie avatar

Deel Dit ARtikel

Verder Lezen?