Hebben de Duitse conservatieven eindelijk het groene licht gezien?
Na een lange discussie is de omslag van het Duitse energiebeleid een feit: het land sluit haar kerncentrales en vergroot de productie van duurzame energie. Is dit te danken aan Fukushima of speelt er meer?
De acht Duitse kerncentrales die meteen na Fukushima zijn uitgeschakeld zullen volgens het nieuwe plan niet meer actief worden, en de overige centrales zullen in de periode tot 2022 op non-actief worden gezet. Niet alleen is Duitsland het enige land dat zo fel reageerde op de gebeurtenissen in Japan, maar vorig jaar wilde het huidige kabinet de vergunningen voor kerncentrales nog verlengen tot 2050, veel langer dan eigenlijk gepland was. De omslag van het Duitse conservatieve kabinet roept de vraag op waarom kernenergie nu opeens afgebouwd moet worden. Het idee dat Fukushima net het zetje heeft gegeven dat de CDU nodig had, is te makkelijk.
De Duitse context
Het klopt dat de beleidsmakers zich weer meer bewust zijn van de risico’s die gepaard gaan met nucleaire energie, zeker wanneer dit onder slecht toezicht gebeurt. Electorale overwegingen zullen echter ook een rol spelen. Het CDU en kabinetspartner FDP hebben de afgelopen jaren veel kiezers verloren in de lokale- en deelstaatsverkiezingen, terwijl de Groenen niet alleen meer een oppositiepartij zijn, maar het ook goed doen als bestuurders.
De belangrijkste reden waarom het omschakelen naar duurzame energie voorheen niet haalbaar werd geacht, was de grote hoeveelheid investeringen die nodig zijn. Echter, dit argument is misleidend. Zolang kernenergie een groot deel van de Duitse energievoorziening blijft leveren, zijn duurzame investeringen inderdaad niet rendabel. Zeker nu de olieprijs onder druk blijft staan, zijn de lage productiekosten van kernenergie een grote hindernis voor investeringen in duurzame energie.
Binnen het CDU is er onenigheid over de geplande maatregelen, en Angela Merkel moest haar beslissing om van kernenergie af te stappen voor haar eigen partij verdedigen. Juist de inconsistentie van het CDU-beleid is pijnlijk voor voorstanders van kernenergie. Vorig jaar was er volgens het kabinet geen alternatief voor kernenergie, en het huidige standpunt brengt ernstige schade toe aan de argumentatie die destijds werd gebruikt. Toch is de discussie niet zo fel als tegenstanders zouden verwachten: kernenergie wordt ook door veel voorstanders slechts nog gezien als aflopende energiebron als overbrugging naar een meer duurzaam energiebeleid.
De Groenen
De CDU is niet de enige partij die intern heeft gestreden over de Energiewende: binnen de Groenen woedde een felle interne discussie of de Atomausstieg van het kabinet gesteund moest worden. De partij was altijd al tegen kernenergie, maar Merkels voorstel wordt door lang niet alle leden gesteund. Een grote vleugel van de partij vindt namelijk dat het plan niet ver genoeg gaat. De partij zelf stelt als jaren voor om in 2017 al een einde te maken aan de productie van kernenergie. De kritiek van de radicalere Groenen wordt zo breed gedragen, dat het populaire parlementslid Hans-Christian Ströbele verklaarde tegen het kabinetsvoorstel te stemmen als het niet wordt verscherpt.
Het feit dat het kabinetsvoorstel een geleidelijkere afbouwregeling voorstelt is niet het enige dat tegenstanders van kernenergie ergert. Al decennialang zijn er felle protesten tegen kernenergie in Duitsland. Niet alleen zijn er regelmatig felle blokkades in de buurt van Gorleben, waar het kernafval wordt opgeslagen, maar ook in de grote steden zijn na Fukushima honderdduizenden mensen de straat op gegaan tegen nucleaire energie. De Groenen zijn juist populair geworden door een groot publiek aan te spreken op thema’s zoals de Energiewende, de omschakeling naar duurzame energie. Het is daarom extra frustrerend dat een andere partij nu met dit voorstel zegeviert, ondanks dat het CDU er waarschijnlijk weinig kiezers mee zal winnen.
Hoewel de frustratie van de linkse aanhang meer dan begrijpelijk is, is het geen reden om cynisch te worden. Zelfs Groenen-burgemeester Boris Palmer verklaart dat het nieuwe plan, hoewel het niet zo progressief is als wat de aanhang wil, wereldwijd uniek is. Het plan is daadwerkelijk een goede stap naar een structurele verandering van het energiebeleid in Duitsland. Het plan houdt namelijk niet alleen in dat kernenergie verdwijnt, maar ook dat de minimale component van duurzame energie in de landelijke energieproductie stijgt naar 35 procent.
Duitsland: koploper van Europa
Duitsland wordt het komende decennium een voorloper qua energiebeleid. In de rest van de wereld, met name in voormalige ontwikkelingslanden, worden op dit moment op grote schaal nieuwe kerncentrales gepland en ook binnen Europa is kernenergie nog steeds populair. Meer dan de helft van de EU-lidstaten produceert zelf kernenergie of is dat van plan. Met name de Poolse plannen voor de aanbouw van nieuwe kerncentrales zijn heftig bekritiseerd vanwege de gebrekkige veiligheidsmaatregelen. Frankrijk, de grootste Europese producent van kernenergie, heeft ook geen plannen aangekondigd om haar productie te verminderen.
In Nederland wordt het debat een stuk gematigder gevoerd. Na jaren van stilte komt er in 2009 weer wat beroering als de Tweede Kamer praat over een nieuwe kerncentrale bij Borssele. Deze centrale zou gebouwd worden door energiemaatschappij Delta, en moet volgens Delta al in 2018 in gebruik worden genomen. Momenteel is nog geen definitief besluit genomen over dit voorstel. Terwijl duurzame energie ook in Nederland steeds serieuzer wordt genomen, blijft kernenergie een non-discussie. Een demonstratie die op 16 april in Amsterdam werd georganiseerd door Greenpeace en de linkse partijen trok slechts enkele duizenden deelnemers.
Waarom is er in Duitsland wel een dergelijke opmars van groene thema’s, terwijl andere landen achterblijven? De precieze drijfveren zijn moeilijk te achterhalen, maar een aantal zaken vallen op. Ten eerste is de groene beweging in Duitsland een veel bredere beweging dan in andere landen. Waar groene thematiek in de meeste landen een saai imago heeft, weten de Groenen om een heel arsenaal aan kiezers aan te spreken. De groep lager opgeleiden die vroeger de SPD stemde, is voor een deel overgelopen naar de Groenen, maar ook onder hoger opgeleiden is de partij salonfähig geworden. Daarnaast profiteren de Groenen van de economische crisis van de afgelopen jaren. In de meeste landen hebben populistische of conservatieve partijen hun slag geslagen, maar de Groenen hebben succesvol een tegengeluid laten horen, waarin duurzaamheid een grote rol speelt.
Ongeacht de politieke motivatie van het Duitse kabinet is het aan te moedigen wanneer grotere partijen ook een groen beleid aanhangen. Gezien de bijzondere politieke situatie in Duitsland is het twijfelachtig of andere landen het beleid snel zullen overnemen, maar de duidelijke koerswijziging van een grote industriële natie is een hoopvol signaal voor de rest van Europa.
1) http://www.zeit.de/politik/2011-06/merkel-atomausstieg-cdu/komplettansicht
2) http://www.zeit.de/politik/2011-06/atomausstieg-ja-aber-114813
3) http://www.zeit.de/2011/25/Interview-Palmer/komplettansicht
