Van de ronkende ambitie waarmee Rutte en Samsom vorig jaar naar buiten traden is weinig over. Keer op keer worden besluiten teruggedraaid, maar half genomen of uitgesteld. De belangrijkste uitkomst van het sociaal akkoord – hoewel waardevol omdat rust op de arbeidsmarkt belangrijk is – is vooral het uitstellen van maatregelen. Nadat de inkomensafhankelijke zorgpremie bekend werd, ontstond er hevig protest binnen de VVD en keerde de regering op haar schreden terug. Een besluit over de woningmarkt kwam slechts tot stand na overleg met GroenLinks, D66 en ChristenUnie. Een monsterhypotheek was het gevolg.
Terwijl de crisis voortraast, staat Nederland stil. De wetgevingsagenda van dit kabinet loopt hopeloos achter op schema. Het meest recente bericht bij monde van de minister-president is dat in november een heel pakket maatregelen bekend gemaakt zal worden. Maar ook in dat geval zullen deze maatregelen niet vóór 1 januari 2015 geïmplementeerd zijn. Als het kabinet dan nog in het zadel zit en niet kopje onder is gegaan.
Ondertussen roert de door Nederland gewenste begrotingstsaar Olli Rehn zijn staart. Als een echte VVD-er weet hij doodleuk te melden dat Nederland zich niet alleen aan de drieprocentregel moet houden, maar dat er een schepje bovenop moet. Ondanks de afkeuring waarmee de politieke leiding van ons land hierop reageerde, heerst ook bij hen het denkbeeld dat nieuwe bezuinigingen onvermijdelijk zijn. Maar een regering die geen besluiten neemt en slechts bezuinigt, gaat de rit niet uitzitten.
Halbe Zijlstra heeft dat begrepen en nam de afgelopen weken alvast de vlucht naar voren. Maar liefst in twee kwaliteitskranten bepleitte hij zijn liberale droom van verdere bezuinigingen en afbouw van de verzorgingsstaat. Dat deed hij onder andere in het Financieel Dagblad, waarin hij alvast een voorschot nam op mogelijke bezuinigingsposten en eerder ook in de NRC. Hoewel we een uitgewerkte liberale visie die langer is dan twee kantjes nog niet mochten ontvangen van Zijlstra, weerhoudt dat hem er niet van zijn kortzichtige ideeën met ons te delen.
Het kabaal van de VVD-fractieleider dient een doel. Zolang beide regeringspartijen er zo belabberd voor staan in de peilingen zullen ze het wel uit hun hoofd laten om te breken en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Dat maakt het voor Zijlstra noodzakelijk om rechts aan de wind te gaan varen. Door een sterk rechts profiel neer te zetten krijgt de VVD weer wat kleur. Na de onvermijdelijke breuk die zal volgen op het zoveelste mislukte plan of gestorven voornemen heeft die partij in ieder geval een helder geformuleerde en uitgedragen visie. Én heeft het een kandidaat-leider die niet kan wachten het stokje over te nemen om met zijn vrienden van het CDA, de PVV en D66 aan de slag te gaan.
Hoe anders is het optreden van Diederik Samsom. Keer op keer verbindt hij zijn politieke lot aan het voortbestaan van deze regering: de affaire Dolmatov, de strafbaarstelling van illegaliteit en de zorgpremie. Wanneer hij, zoals afgelopen week, rechtstreeks uitgedaagd wordt door Zijlstra komt er geen tegengeluid. Dat is niet alleen een zwaktebod, maar ook nog eens onverstandig. De PvdA verliest op deze manier haar linkse profiel volledig. Het gevaar loert dat de partij hierdoor met lege handen staat, als de lege huls Rutte-II uitgeregeerd is. Dolend in een electoraal woestijn, zonder eigen verhaal en als enige erfgenaam van een kabinet dat niets bereikt heeft.
De elementaire fout die Samsom heeft gemaakt is het omarmen van het ‘rechtse’ frame. Ik weet niet of dit voortkomt uit angst om voor potverteerder uitgemaakt te worden, of dat het ingegeven is door PvdA-strategen die niet met een echt eigen verhaal op de proppen durven te komen. Maar zo lopen de sociaaldemocraten tweemaal in klassieke valkuilen, zoals door Drew Westen beschreven in zijn boek The Political Brain.
Allereerst door voortdurend en actief de bezuinigingsmissie van het kabinet te onderschrijven. Daarmee begeeft de partij zich op een wat Westen noemt slippery slope. Wanneer het snijden in overheidsuitgaven als enige mogelijke remedie tegen de crisis geldt, is er geen weg terug. Leveren bezuinigingen niet direct resultaat op? De reactie zal zijn: meer bezuinigen. Totdat de verzorgingsstaat en de verdienkracht van Nederland volledig zijn opgerold. Maar dat is juist het verhaal van Zijlstra!
Het ontzien van zwakkere groepen is daarbij weinig meer dan een kortstondig doekje voor het bloeden. Vroeg of laat zullen de effecten bij iedereen voelbaar worden. Samsoms andere argument, “er is niets links aan een hoge staatsschuld”, is te mager. Er is ten slotte óók niets links aan onverstandig economisch beleid. Het gaat erom hoé je het land richting beter economisch vaarwater stuurt zonder daarbij alle publieke voorziening volledig uit te hollen.
Ten tweede: door de kaken op elkaar te houden en geen ander, links geluid te laten horen begaat de PvdA een nog veel serieuzere politieke zonde. Gebrek aan verbale, ideologische en inhoudelijke strijd geeft de kiezer de indruk dat er consensus is over het geluid dat hen wél bereikt: het onversneden VVD verhaal. Daarmee graaft de PvdA haar graf voor de toekomst, wanneer ze weer de electorale barricade op moet. Ofwel met een rechts verhaal dat de VVD veel beter kan vertellen, ofwel met een verhaal dat ze zelf de afgelopen jaren heeft verloochend.
Er is juist nu alle reden voor Samsom om de rechtse retorische zeepbel door te prikken. Het gezwets van Olli Rehn doet iedereen de nekharen overeind staan. Gebruik dat! Zelfs het IMF heeft erkend grote fouten gemaakt te hebben bij het bestrijden van de Griekse crisis. En economen verklaren keer op keer dat de liberale wind van Zijlstra economisch niet houdbaar is. Laat het kaas niet langer van je brood eten en stroop de mouwen op. Voordat de PvdA met een mond vol meel maar lege handen staat na een door Halbe Zijlstra geëuthanaseerd kabinet. Het is nog niet te laat.
