De aula van de Universiteit Tilburg zit bomvol op zaterdag 21 maart 2015. Een delegatie van JongWBS zit bij de Nexus lezing van Gary Kasparov, oud-wereldkampioen schaken en oprichter van anti-Poetin coalitie ‘Het andere Rusland’.
De middag begint met een toespraak van Nexus directeur Rob Riemen. Riemen en het Nexus Instituut bestuderen het Europese cultuurgoed en scharen zich op deze wijze in de Europese humanistische traditie. Helaas niet lang meer, want de heer Riemen kondigt somber aan dat het de laatste Nexus lezing in Tilburg is. De reden daarvoor is dat Tilburgse Universiteit meer moet ‘samenwerken’ met de business gedreven ‘values’ van Technische Universiteit Eindhoven. Het wordt volgens zijn woorden helaas “de marketingafdeling van de Technische Universiteit in Eindhoven”.
Na de inleiding van Rob Riemen, start Garry Kasparov zijn lezing ‘Timeless Values in a Shifting World’. Gary Kasparov blijkt niet alleen de grootste schaker aller tijden. Hij is ook een zeer scherp denker inzake wereldpolitiek. Hij strooit met schaakmetaforen, waarbij hij bijvoorbeeld op de vraag wat voor schaker Poetin is, aangeeft dat Poetin totaal geen schaker is. Bij schaken zie je het bord en de stukken, is alles gebaseerd op transparantie en wint de beste strategie met de beste zetten. Bij Poetin zie je het bord en de stukken niet, is niks gebaseerd op transparantie en wint het slechtste plan. Poetin is, volgens Kasparov, eerder een pokerspeler die veels te hard zit te bluffen, maar dat helaas wel kan dekken met een bijna onuitputbare stack fishes.
Wat opvalt aan Kasparov is dat hij Nederlandse luisteraars laat schrikken met zijn harde uitspraken. Als schaker stond hij al als compromisloos bekend, zowel op als naast het bord. Als politiek denker is hij even compromisloos. Dit laat denkend Nederland zichzelf vaak vertwijfeld de vraag stellen of ‘een beetje nuance’ niet mist. Kasparov noemt Poetin enkele malen “een potentieel groter gevaar dan Hitler”. Kasparov stelt dat de Berlijnse muur ooit het symbool was van de grens tussen vrij en niet vrij. Deze viel en we dachten bevrijd te zijn van de grote rode beer. Niets was minder waar. Poetin kwam naar het Kremlin en creeërde een in potentie nog groter gevaar.
“Putin will die in the Kremlin”
De kern van het verhaal van Kasparov is dat het Westen in slaap is gesukkeld en daardoor niet ziet wat voor ongeneselijk virus van ellende Poetin over Rusland en zijn buurlanden aan het verspreiden is. Belangrijk voor deze harde woorden is dat het niet alleen om de persoon Vladimir Poetin gaat. Het draait om een grote clièntele van Russen die stinkend rijk is geworden in het kielzog van de kale ex-KGB’er. Deze hele clique kan volgens Kasparov niet meer terug. The point of no return has passed. Hun macht is gebouwd op het compleet beheersen van alle Russische media, het creeëren van een tomeloze angst en minachting voor alles wat niet-Russisch is en daarnaast het in handen hebben van alle energievoorraden van het land. Ze kunnen dit nu niet meer opgeven en Poetin als voorman heeft maar één keuze: zelf meer macht vergaren, meer provoceren richting het Westen en zijn clièntele rijk en machtig houden. Dit betekent voor het Westen dat samenwerken en onderhandelen met Poetin totaal geen zin meer heeft. Poetin kan, volgens Kasparov, alleen maar verder weg gaan van alles wat het Westen als redelijk en waardevol beschouwt.
In de communistische tijd van de Sovjet-Unie werd Gary Kasparov wereldkampioen schaken. In die tijd werd hij gebruikt als propagandamiddel door de Sovjet-Unie, omdat hij het symbool was van een ‘briljante’ Rus. Nu, vertelt hij ons, is de Russische propagandamachine misschien wel sterker dan die van de nadagen van het communisme. Momenteel is 90% van de Russische media gericht op het creëren van vijanden met ‘massive’ propaganda. Alles wat niet Russisch is, is de vijand.
Kasparovs suggesties voor het Westen
In het uitgebreide verhaal van Kasparov zijn twee belangrijke lessen voor wat hij noemt ‘the free world’ te halen. Allereerst doet hij een apèl op bepaalde tijdloze waarden. Volgens Kasparov verandert de maatschappij en de politiek constant, maar mogen bepaalde tijdloze menselijke waarden niet veranderen. De vrijheid van het individu is zo’n waarde die volgens Kasparov tijdloos is. Hij geeft aan dat het belangrijkste wapen dat de vrije wereld heeft tegen autocraten, is dat bepaalde waarden universeel zijn en autocraten de verspreiding van deze waarden enkel kunnen proberen te stoppen. Poetin en zijn ‘vrienden’, als bijvoorbeeld Assad en Loekasjenko, zijn na de Arabische Lente solidair met elkaar om deze waarden te bestrijden. Alleen als de vrije wereld zich niet solidair achter bepaalde waarden schaart, bestaat er volgens Kasparov een kans voor dit soort dictators.
Dictators kenmerken zich volgens Kasparov altijd door een groot opportunisme. Zo denkt Kasparov bijvoorbeeld dat Poetin Assad alleen steunt omdat Erdogan anders vanuit Turkije een gaslijn gaat bouwen door Syrië heen. Dit zou voor Ruslands cruciale energieafzet een slechte zaak zijn. Alleen door de politiek van het Westen te verbinden aan bepaalde waarden als het daadwerkelijk waarborgen van eerlijke vrije handel, kan het Westen dit soort maniakale opportunisten stoppen, aldus Kasparov.
Breek het sprookje van Poetins almachtige Rusland
De tweede les van Kasparov is dat het Westen zich moet realiseren dat er maar één vlak is waarop ze Rusland echt hard kunnen raken: De energiesector. Ook de oude communistische Sovjet-Unie viel definitief uiteen toen het door dalende olieprijzen zijn staatsapparaat niet meer kon financieren. Alleen als het Westen de inkoop van haar energievoorziening verbind aan de waarden waarop het Westen gebouwd is, kan Poetin echt bestreden worden. Met ideologisch praten en dictatoriaal stoken en rijden worden dictators alleen gesteund. Het bewijst volgens Kasparov in de ogen van Poetins clientèle enkel dat het Westen zwak is en Rusland nodig heeft.
Zonder sancties en échte maatregelen valt dit gevaar volgens Kasparov niet meer te stoppen. Onderhandelen en kleine diplomatieke sancties krijgen Poetin niet uit Oekraïne en al helemaal niet uit het Kremlin. Mooie woorden zonder daden bieden de propagandamachine van Moskou enkel bewijs van de machteloosheid van het Westen tegen de Russische grootheid. Het Westen moet, volgens Kasparov, een les nemen van hoe er in de jaren dertig naar Nazi Duitsland werd gekeken. Toen werd na de eerste invallen van Nazi Duitsland ook gedacht dat onderhandelen wel zou werken. Kasparov geeft aan dat het Westen en misschien zelfs de gehele vrije wereld als één blok een grens moet trekken. Het moet aangeven, desnoods met gezamenlijk militair vertoon, dat Poetin geen stap verder kan zetten. Niet zonder consequenties. Volgens Kasparov kan alleen dat Poetin internationaal en in Rusland stoppen. Alleen dan kunnen Russen zichzelf bevrijden van Poetins sprookje van Russische grootheid dat met steun van onze verwarming wordt opgevoerd.
Door: Wouter Welling en Siavash Peykar
Het volgende Nexus evenement zal in het DeLaMar Theater, Amsterdam plaatsvinden op 6 juni 2015. Het thema is: ‘Je suis européen!’
