Iedereen een fijne Sinterklaas gewenst. Ook ik zit vanavond met mijn grootouders gedichtjes voor te lezen en cadeautjes uit te pakken. Stel je zit vanavond net Piketty uit te pakken en dan valt opeens het Z-woord. Zwarte Piet. Als we één ding hebben geleerd van de afgelopen maanden: het ligt erg gevoelig en de discussie verloopt niet volgens de politieke lijnen (links vs. rechts). Mocht de discussie vanavond weer in alle hevigheid losbarsten, dan zijn hier een aantal richtlijnen om te voorkomen dat je drogredeneringen gebruikt. En ik zal ook proberen uit te leggen waarom je het vanavond niet eens zult worden.
Ik heb de afgelopen maanden met veel bewondering gekeken naar het publieke debat over Zwarte Piet. Ik houd van publieke debatten. Het is natuurlijk verschrikkelijk dat het ontaardt in negentig arrestaties in Gouda. Maar het is ook mooi om te zien dat het nog steeds mogelijk is om de hele samenleving betrokken te krijgen bij een discussie, zeker als het over racisme gaat. Er wordt echter vooral over dingen gediscussieerd die eigenlijk niet uit zouden moeten maken. Waar gaat het dan níét over?
1. De oorsprong van Zwarte Piet
Natuurlijk, als we kunnen aantonen dat Sinterklaas zijn eerste Pieten op de slavenmarkt in Westelijk Afrika heeft gekocht, dan heb je een sterker verhaal om het fenomeen Zwarte Piet af te schaffen. Maar is het noodzakelijk om die oorsprong te doorgronden? Stel dat Zwarte Piet oorspronkelijk een hippe schoorsteenveger was, met gouden oorbellen en rode lippen. Doet dat iets af aan het gevoel van racisme dat mensen kunnen ervaren? Als een zwarte man op straat Zwarte Piet wordt genoemd, moet hij zich dan identificeren met een schoorsteenveger? Het probleem is juist dat mensen zich miskent en gekwetst voelen door het huidige gebruik van Zwarte Piet. Als we dan gaan praten over de oorsprong van dit gebruik, leidt dat alleen maar af van de echte discussie.
2. De intentie van de mensen die Zwarte Piet vieren
Rob Wijnberg gaf vorig jaar terecht aan dat racisme iets is wat veel Nederlanders ‘niet meer zien‘. Ik ben een positief mens en ik geloof graag dat de meeste Nederlanders niets met racisme hebben. Het is dan inderdaad gek als jouw leuke kinderfeest opeens racistisch blijkt te zijn. Er zijn heel veel interessante artikelen geschreven die heel diep ingaan op de racistische aard van Nederlanders die dit feest vieren, maar zelfs als dat niet waar is, dan is dat nog steeds irrelevant voor de discussie.
Het ervaren van racisme heeft namelijk niets te maken met de intentie van degene die jou racistisch bejegend. Als ik vol goede bedoelingen iets zeg wat racistisch overkomt, dan kan dat nog steeds heel kwetsend zijn. Dit zelfde probleem speelt in feminismedebatten, omdat veel mannen vaak niet door hebben dat bepaalde opvattingen als masochistisch worden ervaren. Het gaat uiteindelijk niet om de intentie, maar om hoe iets ervaren (kan) worden; dat is namelijk waar de schade ligt. Het is dus ook niet sterk om te zeggen, ‘ja, maar het is een kinderfeest, die weten dat nog allemaal niet’; de racistische ervaring van volwassenen wordt er niet minder om. ‘Zwarte Piet IS Racisme’ draagt eveneens niet bij aan een goed debat, omdat je de opponent een intentie verwijt, die niet eens relevant is voor het debat.
3. Vervelend vinden vs. Racisme
PowNews maakte een interessant filmpje waarin Amsterdammers (allemaal met een donkere huidskleur) aangeven dat het Kwakoe-festival traditie is en dus moet blijven. Verslaggever Gerben zag hierin een sterke vergelijking met het Zwarte Piet-debat en vroeg daarom: “een kleine minderheid zegt ‘we hebben er last van’, moeten we daar rekening mee houden?” Waarom deze vergelijking, volgens mij, niet op gaat, is omdat er een verschil zit tussen ‘iets vervelend vinden’ en je ‘racistisch gekwetst voelen’. Het dunkt me dat last hebben van muziek ‘s avonds laat, minder schadelijk is dan het gevoel hebben dat je als dom en lui wordt weggezet vanwege je huidskleur.
4. Tirannie van de Meerderheid
Een tweede interessante claim is dat 95% van Nederland wil dat Zwarte Piet behouden blijft. Ik weet niet of dit waar is, maar los daarvan kan het op zich natuurlijk nooit een reden zijn om iets te behouden. Het is uiteindelijk wel belangrijk in de afweging die je maakt om het wel of niet te behouden, maar daar kom ik straks nog op. Je kunt het echter niet zomaar in een discussie droppen en dan denken dat je daarmee jouw kant van het debat bewijst.
5. Hellend vlak
Ik lees ook vaak dat ‘men’ na Zwarte Piet ook allerlei andere Nederlandse tradities zal wegnemen. Ik ben nogal allergisch voor deze drogreden, genaamd ‘Hellend Vlak’. Je kunt namelijk van bijna elke wijzigingen beweren dat er dan meer zal gaan veranderen en dat dat heel verschrikkelijk is. Dat is echter niet waar je het over hebt. We zouden best Zwarte Piet kunnen veranderen, zonder iets anders te wijzigen.
6. Zwarte mensen dringen dit ons op
Ik heb hier geen cijfers voor, maar dit argument bevat twee problemen. Één: er zijn heel veel blanke mensen die dit ook graag zouden veranderen. Twee: zelfs als alleen mensen met een donkere huidskleur dit probleem zouden aankaarten, zou dat niets afdoen aan de aard van het probleem.
Ok, nu we dat allemaal uit de weg hebben geruimd, wat is dan wél de discussie. Volgens mij komt het neer op twee ‘schades’. Die allebei niet te meten zijn.
1. Mensen die zich gediscrimeerd voelen
Aan de ene kant, gaat het om een groep mensen die een perceptie heeft racistisch behandeld te worden. Los van de intentie of enige identificatie met Zwarte Piet, vinden ze het pijnlijk Zwarte Piet genoemd te worden of voelen ze zich gekwetst door de rol als ‘knecht’. Dit is een serieuze schade, maar lastig, of zelfs onmogelijk, te meten. Iedereen kent wel mensen met een donkere huidskleur die het heel vervelend vinden en tegelijkertijd ook iemand die het juist geen probleem vindt. Hoe groot de precieze schade is, is dus lastig in te schatten, dit is echter wel belangrijk in het maken van een beslissing. Als er in heel Nederland, maar één iemand zich gekwetst voelt, zou het geen probleem zijn en als heel Nederland zich gekwetst zou voelen, zou het allang opgelost zijn. De vraag is: hoe groot is precies de schade.
2. De waarde van tradities
Deze schade moet je dan wegen met de schade die je berokkent door een langlopende traditie aan te passen. Deze schade is echter OOK niet te meten. Voor de één is een gele piet geen enkel probleem voor een leuke pakjesavond, voor de ander symboliseert dat toch een belangrijk deel van de Nederlandse traditie van Sinterklaas. Het is dus ook naïef om dit debat te voeren, denkend dat niemand het erg vindt als je de traditie een beetje aanpast.
Hier belanden we dus op ons probleem: we weten niet hoe schadelijk Zwarte Piet is voor mensen die zich hierdoor gekwetst voelen en we weten niet hoe belangrijk Zwarte Piet is in de beleving van mensen om een goed feest te vieren. Deze balans kun je dus alleen met intuïtieve argumenten wegen. Ik geloof zelf – let op de woordkeuze – dat een kleine aanpassing van Zwarte Piet voor veel mensen een probleem zou oplossen, terwijl het de traditie grotendeels in stand zou houden. Op pure argumentatie lossen we dit probleem dus niet op. Dat maakt de discussie ook zo a-politiek.
