Joepie, het debat over de zzp is weer losgebarsten! De Volkskrant, het Financieel Dagblad en Das Kapital schrijven er over. Zelfs Asha ten Broeke heeft de tijd genomen om een stukje te tikken over het zzp-debat. Zelden las ik zo veel foute aannames en foute statistieken. Vandaar de gedachte: misschien is het tijd voor een stukje over linkse en rechtse zzp-mythes, en de fouten in het zzp-debat (en ook omdat ik al een half jaar een stuk wil schrijven over de zzp en de zelfstandigenaftrek, dat ook). Dus dat is wat je vandaag krijgt: Mythbusters, de zzp-editie (en nog iets over ‘de toon van het debat’).
De toon van het debat
Deze week is er een fascinerend nieuw onderwerp in het zzp-debat: de toon van het debat. Altijd een fijn moment in een debat. We kennen het moment onder andere van ieder religiedebat. Het moment dat gevoel belangrijker wordt dan feiten, en het misschien beter is om dingen te zeggen met heel veel trigger warnings. De kwestie over de toon van het debat werd aangezwengeld door Asha ten Broeke. Zij stelt dat het Volkskrant-artikel ‘CBS: 4 op de 10 zzp’ers betaalt geen inkomstenbelasting’ zzp’ers met een laag inkomen wegzet als ‘onkruid’ en ‘klaplopers van de zorgstaat’, terwijl het ‘gewoon mensen zijn die er het beste van willen maken’. En ze komt met de eye-opener dat zzp’ers ook ziek worden, vaak helemaal niet goed verzekerd zijn en moeten teren op hun eigen spaarpot!
Ja, Asha, dat weten we. ZZP’ers zijn vaak niet verzekerd en bouwen amper pensioen op. Daar hameren critici juist op, en ze komen met plannen om dit te verhelpen. En nee, zzp’ers zijn absoluut geen onkruid. Zeker de zzp’ers met een laag inkomen niet, waarvan sommigen door onzekere inkomsten of ziekte in de bijstand belanden. Zij hebben namelijk niet de luxe dat hun loon door hun baas wordt doorbetaald. In de stukken over ons belastingsysteem en de zzp zie ik ook zelden zzp’ers veroordeeld worden. Ook in het Volkskrant-artikel zie ik dat niet terug. Ik vind het daarom opvallend dat je de indruk krijgt dat critici zzp’ers onkruid vinden.
Linkse en rechtse mythes
Het probleem is namelijk niet de toon van het debat, maar de mythes rondom de zzp. Het zzp-debat is een feestje voor de liefhebbers van feitenvrij debat. Links ziet vooral ‘schijnzelfstandigen’: door hun ‘werkgever’ uitgebuite bouwvakkers die de eindjes net aan elkaar kunnen knopen. En rechts ziet bij zzp’ers een bewijs van een verlangen naar flexibiliteit en zelfstandigheid, of zoals zij het noemen: modern burgerschap! Het is fascinerend dat het beide kanten lukt om een beeld te scheppen waarvan bijzonder weinig klopt. Dus, links en rechts, zet je schrap, jullie krijgen allebei twee alinea’s.
LINKS
Dus. Beste linkse mensen, vrienden, partijgenoten: de duidelijke meerderheid van de zzp’ers kiest voor haar zelfstandigheid. En nee, de toename in het aantal zzp’ers is niet ‘vooral te wijten aan schijnzelfstandigheid’. Jouw verkeerde beeld wordt ironisch genoeg uitstekend geridiculiseerd door Asha in een column uit 2014:
“Wij, zzp’ers, zijn een meelijwekkend stel. Gebukt gaan we, onder schijnzelfstandigheid, afgedwongen door werkgevers die graag voor een dubbeltje een eersterangs flexibele schil rond hun bedrijf willen.”
ZZP’ers zijn zo zielig niet. Uit een rapport van de ministeries van Economische Zaken, Sociale Zaken en Financiën blijkt dat zzp’ers uitermate tevreden zijn over hun leven en hun werk. Zo vinden ze het fijn dat ze hun werktijden kunnen aanpassen aan hun thuissituatie (figuur 1). Ook is het niet zo dat er de afgelopen jaren een enorme instroom van laagopgeleiden is in de zzp. Sterker nog, er zijn in vergelijking met 1998 zelfs nog meer hoogopgeleide zzp’ers bij gekomen (figuur 2). Dus, lieve linksmensen, please check your vooroordeel.
(tekst gaat verder onder tabellen)
Figuur 1: Oordeel over leven en werk naar arbeidssituatie – uit het IBO-rapport
Figuur 2: Opleidingsniveau zzp’ers en werknemers in 1998 & 2014 – CBS
RECHTS
En dan. Beste rechtse mensen, vrienden, brothers from another partij. De toename van zzp’ers is geen wereldwijde, of zelfs Europese trend, het is een Nederlandse trend. En nee, dat komt niet omdat jongeren geen vast contract meer willen, omdat ze zo gesteld zijn op hun zelfstandigheid en zulke tech-savvy hipsternerds zijn.
Uit onderzoek van uitzendbureau (!!!) YoungCapital blijkt dat meer dan tweederde van de Nederlandse jongeren een vast contract belangrijk of zeer belangrijk vindt. Dit is beduidend hoger dan het Europese gemiddelde van 55 procent. Je zou daarom denken dat Nederland juist eerder minder dan meer zzp’ers zou krijgen. Maar het tegendeel is waar. Nederland is na Slowakije het land met de grootste toename in het aantal zzp’ers. In de grafiek hieronder is ook te zien dat de toename van zzp’ers allesbehalve een Europese trend is. Het is op z’n hoogst een Slowaaks-Nederlands-Brits-Kroatische trend. Dus nee, het is niet de tand der moderniteit die de groei verklaart, lief rechtsmens van me.
Figuur 3: Groei van het aantal zelfstandigen met en zonder personeel – CBS
De echte oorzaak van de toename? Fiscale aftrekposten!
Maar als de toename in het aantal zzp’ers niet wordt veroorzaakt door schijnzelfstandigheid of de hang naar zelfstandigheid van de moderne burger, waar komt het dan door? Nou, het komt door de simpele werkelijkheid van de volgende twee figuren. De figuren (uit het IBO-rapport van de ministeries) tonen hoe veel geld een werknemer, een zzp’er (aangegeven met IB) en een directeur-grootaandeelhouder overhouden van hun brutoloon.
(tekst gaat door onder de grafieken)
Figuur 4: Netto besteedbaar inkomen op Wml, Modaal en Tweemaal modaal – IBO-rapport
Figuur 5: Kosten zzp’er (incl. en excl. verzekeringen & pensioenopbouw) en werknemer op Wml, modaal en Tweemaal modaal – IBO-rapport
Kortom, een goed verzekerde zzp’er die het bruto minimumloon verdient houdt 15 procentpunten (!!!) meer over dan een werknemer die hetzelfde verdient. Oftewel, wanneer iemand die het minimumloon verdient bewust kiest voor het zzp-schap, en een afspraak maakt met z’n oude werkgever, is het zzp-schap gunstig voor zowel de werknemer als de werkgever. Minder kosten voor de werkgever (hierna: opdrachtgever), meer inkomsten en nog steeds prima verzekeringen voor de werknemer (hierna: zelfstandig ondernemer).
Deze situatie wordt veroorzaakt door de aftrekposten voor ‘inkomensbelastingondernemers’ (ander woord voor ondernemers zonder BV of NV). Deze gelden zowel voor zzp’ers als het mkb. De aftrekposten zelf zijn niet zo zeer het probleem. Het probleem is het verschil in belastingdruk tussen zzp’ers en werknemers door deze aftrekposten. Dat kun je linksom, rechtsom of niet oplossen, maar over de oorzaak is geen twijfel mogelijk.
Conclusie: debatteer over wenselijkheid en stop de mythes!
Kortom, laten we ophouden met het propageren van mythes over waarom er ineens meer zzp’ers zijn. De Europese Commissie weet het, onze ministeries weten het, onze politici weten het en wij weten het. Prima. Dan is het nu tijd om een debat te hebben over de wenselijkheid van deze groei, de effecten op onze belastinginkomsten, de negatieve impact van het zzp-schap op de binnenlandse vraag en de verschuiving van verantwoordelijkheden van de werkgever naar het individu. We kunnen een zuiver debat voeren. Laten we dat ook doen!
