De ledenraad van de PvdA sprak afgelopen zondag live op politiek 24. Ik zag Diederik Samsom, met mooie rode das, in een open dialoog met zijn partijgenoten. Dapper trok hij weken door het land om met zijn criticasters in debat te gaan. Dat terwijl opinieartikel na opinieartikel verscheen in menig dagblad of digitale vrijplaats. Maar waar ging het nou eigenlijk om? Hadden we het werkelijk over iets, of geeft de sisser waarmee het is af gelopen iets anders aan?
Stukken vol meningen en principes, debat op radio en televisie. De oprecht boze stukjesschrijvers en kunstenaars wezen op schrijnende omstandigheden en ‘gedeelde principes.’ Leden van de Partij van de Arbeid trokken zich het lot van hen aan die hier in Nederland kwamen, op zoek naar een beter leven. ‘Geen mens is illegaal’, was de veelgehoorde slogan. Maar zij die een beter leven zoeken vinden hier in Nederland lang niet direct datgene zoals voorgesteld, zoals ook de zaak Dolmatov vorige maand pijnlijk duidelijk maakte. Internationale verdragen en regels maken een burger die een ander land binnentrekt (intra-EU migratie daargelaten) niet direct welkom of gelijkwaardig. In die context werd gepraat over het strafbaar stellen van illegaliteit, volgens sommigen de kern van de zaak. Een politieke discussie?
Nee, het was wat Rotterdams socioloog Willem Schinkel in zijn boek de Nieuwe Democratie juist beschrijft als een gedepolitiseerde discussie. Schinkel beschrijft in dat boek ‘Museum Nederland’, waarin we ons slechts nog bezig houden met het beheren van de collectie, een fenomeen dat in heel Europa zichtbaar is. De frisse energie en de echte politiek is van het verleden. Politieke discussies gaan meestal nog maar over een heel klein – in het geval van de strafbaarstelling ook nog symbolisch – deel van de materie. Het zijn discussies die slechts afleiden van de echte politieke zaak, omdat volgens Schinkel echte meningsverschillen tussen partijen ontbreken.
Pogingen om het debat de afgelopen weken te verdiepen gingen dan ook vaak verloren in het geweld van meningen en principes. Zo deed Ronald Plasterk in de Volkskrant een poging, door te stellen dat twee zaken door elkaar lopen, ten eerste illegaliteit als zodanig en ten tweede hoe hiermee wordt omgegaan. Maar juist in zijn analyse wordt het punt van Schinkel duidelijk zichtbaar. Plasterk stelt: ‘Als we nu iedereen die zich hier zou willen vestigen zouden toelaten, zou dat de samenleving geheel ontwrichten.’ Iedereen toelaten, dat kan niet, zo luidt de consensus van links tot rechts. Echte alternatieven ontbreken en wat overblijft is dus een discussie over noemers en symbolen.
De ideologie achter de discussie ontbreekt dus in het debat zoals dat zichtbaar is, want die wordt gedeeld. Het feit dat in Nederland de samenleving nog steevast wordt beschreven zoals die er in de jaren 50 uitzag, als het blanke en ‘goed geïntegreerde’ deel van Nederland, staat niet ter discussie. Illegalen of allochtonen (vaak hier geboren) staan buiten de samenleving en moet daarin integreren. Deze constructie die zeer politiek is staat niet op het spel. In Nederland gebruiken alle partijen de termen integratie en allochtonen, de laatste term zelfs wanneer het gaat om kinderen die hier als derde generatie migrantenzoon of -dochter geboren zijn.
Elke discussie rondom illegalen en strafbaarstelling ten spijt, de politieke partijen hebben zich de laatste jaren de inhoud van populistische partijen als de PVV en wijlen LPF in grote mate eigen gemaakt. Dit gebeurde weliswaar langzaam en ondanks, of misschien wel dankzij, de focus die altijd op de vorm van LPF of PVV lag. Hoe lang hebben we niet gewacht op de film Fitna. Ondertussen kwam het idee op dat Nederland eerst een multicultureel beleid voerde en pas sinds enkele jaren ‘wakker is geworden’. Dat idee werd niet alleen bon ton, onlangs nog aangehaald door de nieuwe Koning, maar ook in beleid gegoten. In werkelijkheid kwam de term multicultureel pas op toen we ervan af moesten, eind jaren negentig met Bolkestein en Scheffer aan het woord. In dat licht werd de nieuwe vreemdelingenwet van Job Cohen geschreven en strikt uitgevoerd door Rita Verdonk. Deze bredere context, daar ging het ook vandaag bij de ledenraad niet over. Te ingewikkeld?
De discussie rond de strafbaarstelling was dus geen discussie over de kern van de zaak, verre van zelfs. De kern van de zaak wordt ook op ledenraden en congressen van de PvdA niet besproken. Middels wat Schinkel noemt een combinatie van een vergeetstrategie en depolitisering wordt een selectieve discussie gevoerd rondom kleine onderdelen. Debatjes die afleiden. Door het probleem te benaderen in het kader van de natiestaat Nederland (hier wordt illegaliteit strafbaar gesteld) en in het licht van de geven-en-nemen structuur van het regeerakkoord, het uitruilen, wordt een versmalde realiteit geconstrueerd. Er wordt in de woorden van Schinkel een lokaal probleem gecreëerd, wat daardoor gemanaged moet worden. In dit proces van probleem-management blijven politieke vraagstukken buiten beschouwing.
De afgelopen twee weken waren voor menig PvdA-lid ‘moeilijk’ en de partij ging dan ook ‘in dialoog met zichzelf.’ Het leverde mooie beelden op, maar het probleem blijft dat een discussie als deze in Nederland maar zelden nog echt politiek is. Onder valse noemers en schijnbare meningsverschillen wordt een smalle discussie tussen of binnen partijen gevoerd die slechts afleidt van de grote politieke vraagstukken.
De leden van de Partij van de Arbeid deden daardoor, waarschijnlijk onbewust, mee aan de depolitisering. Dat de discussie niet op een daadwerkelijk politiek verschil van mening gebaseerd was, werd duidelijk toen de VVD liet doorschemeren dat ze de maatregel best wel wilde terugnemen. Het had dan alleen geruild moeten worden voor een Boerkaverbod of een iets grotere bezuiniging op ontwikkelingshulp – symbolen in plaats van ideologie.
Dit stuk is voor een groot deel gebaseerd op het boek de Nieuwe Democratie van Willem Schinkel, lees dat interessante en vooral verontrustende boek.
