De stilte van de EU over drone aanvallen

In de hoogtijdagen van de strijd tegen het terrorisme kon ik mij altijd goed vinden in de Europese aanpak. Hieruit bleek een vergevorderd respect voor mensenrechten bij zelfs de meest schrijnende vormen van misdaad of pogingen hiertoe. In tegenstelling tot in de Verenigde Staten, was de war on terror in Europa in eerste instantie een criminele kwestie en geen militaire aangelegenheid.[1] In Europa ben je pas een terrorist als er uit voltooid juridisch proces de conclusie getrokken wordt dat dit zo is. Vervolgens zal de veroordeelde gestraft worden binnen de kaders van de Rechten van de Mens. In geen geval zal een veroordeelde terrorist zonder proces onaangekondigd omgebracht worden met een precisiebombardement. Door terroristen te behandelen als volwaardige burgers binnen de rechtssystemen die binnen Europa gelden, verlagen wij ons niet tot de barbaarsheid die juist met terrorisme gepaard gaat. De Verenigde Staten doen dit wel en gek genoeg vindt de EU dit prima.

De Verenigde Staten voeren aanvallen uit op het grondgebied van Jemen, Somalië, Pakistan en Afghanistan via onbemande luchtvaartuigen (drones) waarbij zij gericht terroristische cellen willen opdoeken. Via deze veelal onaangekondigde luchtaanvallen zijn er in 2012 meer dan 500 mensen gedood. Bij dit aantal is ingeschat dat een op de negen mensen zich daadwerkelijk met terroristische activiteiten bezighield.[2]

Eind 2013 is er een drone aanval ontzettend ‘mis’ gegaan. Tijdens dit bombardement zijn er zestien doden en tien gewonden gevallen. Deze doden en gewonden kwamen uit twee verschillenden bruidstoeten. Uiteraard was het niet de intentie van de Verenigde Staten om twee bruidstoeten te bombarderen. Ze dachten dat ze een Al Qaeda-bijeenkomst te pakken hadden. Dit is overigens jammer genoeg niet de eerste bruiloft waarvan er gedacht werd dat het een Al Qaeada-bijeenkomst was. In 2008 is er een bruiloft in Afghanistan gebombardeerd waarbij 46 niet-terroristen stierven.[3]

Publieke opinie in de Verenigde Staten, Europa en de rest van de wereld keerde zich naarmate er meer media-aandacht aan besteed werd tegen deze aanvallen. Dit leidde tot een reactie van president Obama in mei 2013, waarin hij het belang van de aanvallen onderstreepte: hij noemde de aanvallen een legale, effectieve en nodige strategie in de Amerikaanse counter terrorism strategy. Mijn vermoeden is dat het uitvoeren van aanvallen op ‘terroristen’ waar ook onschuldige mensen bij omkomen een voedingsbodem biedt voor haat tegen de Verenigde Staten, die de kans op terroristische acties richting de Verenigde Staten slechts vergroot. Uiteindelijk zijn er in 2013 in totaal minder aanvallen uitgevoerd dan in 2012 en is er door de Obama administration aan het einde van dat jaar gemeld dat er in de toekomst minder aanvallen zullen plaatsvinden.

Toch gaan de aanvallen nog steeds door. Zowel 2012 als 2013 waren jaren waar de Amerikaanse ‘drone strikes’ sterk bekritiseerd zijn door mensenrechtenorganisaties, burgers en regeringen. Echter, de EU houdt zich stil.

Michael Pryner is een Amerikaans politiek activist en oorlogsveteraan. Hij is zelf naar Irak uitgezonden en was als korporaal met name betrokken bij patrouilleren, huisinvallen en ondervragingen. Bij terugkeer heeft hij een anti-oorlogsorganisatie opgericht: March Forward. Met zijn organisatie probeert Prysner het Amerikaanse militaire personeel te overtuigen om uitzending te weigeren. Hij stelt dat het huidige militaire personeel in de Verenigde Staten door het politieke en militaire apparaat overtuigd wordt van de goede zaak van hun uitzending door het creëren van een superioriteitsgevoel. In een video die eind vorig jaar op Youtube verscheen stelt Prysner dat de invasie in Irak en de oorlog in Afghanistan een weerspiegeling zijn van een diepgeworteld racisme in de Verenigde Staten als geheel, maar in het Amerikaanse leger specifiek, dat gebruikt wordt om het geweld op burgers in missies in het buitenland te rechtvaardigen. Mensenlevens in deze landen worden gepropageerd als minderwaardig.

De video van Prysner is je reinste propaganda en het sentimentele muziekje op de achtergrond maakt het moeilijk om het serieus te nemen. Echter, als ik de mis- en afleidende diavoorstelling en de muziek negeer en slechts luister naar wat Prysner te zeggen heeft, vind ik dat er wel een bepaalde waarheid achter zijn woorden schuilt.

Amerika blijft de drone aanvallen voortzetten, omdat het gezien wordt als een legitieme en effectieve strategie om terrorisme tegen te gaan. Hoe superieur moet je je als land voelen als je denkt dat het legitiem is om de soevereiniteit van een ander land te schenden en op het grondgebied van een ander land (onschuldige) burgers te bombarderen omdat er een kans bestaat dat deze burgers mogelijk betrokken zijn bij terroristische activiteiten? Daarnaast getuigt het accepteren van de bijvangst aan onschuldige doden wat mij betreft van een zeer vergaande, neerbuigende kijk (of zoals Prysner het ziet: racistische kijk) op mensen in Somalië, Afghanistan, Pakistan, en Jemen.

De grootste reden waarom de EU nog geen standpunt heeft geformuleerd over de drone strikes is dat ze het niet eens kunnen worden over wat en hoe de verschillende lidstaten vorm aan een reactie willen geven. Er is blijkbaar nog niet voldoende nagedacht over afstandsbombardementen en de juridische kaders waar binnen dit wel of niet acceptabel is. Het blijkt dat de meeste lidstaten het niet eens zijn met de aanpak van de Verenigde Staten, maar er is geen consensus over de manier waarop er gereageerd moet worden op de VS of dat dit überhaupt zou moeten gebeuren. Terwijl de Europese Unie er over nadenkt, gaan de drone aanvallen, weliswaar verminderd, gewoon door.

Ik bedacht mij het volgende. In Europa wordt ook gesproken over het bestaan van terroristische cellen. Wat als Amerika besluit om een precisiebombardement in Frankfurt te doen, omdat ze denken dat een samenkomst van een groep moslims een Al Qaeda-bijeenkomst is? En wat als deze bijeenkomst uiteindelijk een bruiloft blijkt te zijn en er tien of twintig onschuldige Duitsers omkomen? Ik vraag me af of de EU dan ook lang zou moeten nadenken over een reactie of een unaniem standpunt. Ik kan het me niet voorstellen.

Nu kan men beargumenteren dat een dergelijke situatie zich nooit voor zal doen, vanwege de verdragen die gesloten zijn en de internationale samenwerking die er tussen Europa en de Verenigde Staten bestaat. Mijn doel is niet om de plausibiliteit van het voorbeeld te beargumenteren, maar om te illustreren dat het superioriteitsgevoel en het gevoel van racisme waar Prysner over spreekt niet heel ver van de waarheid staat en waarschijnlijk ook binnen Europa geldt.

Het kan de EU niet genoeg schelen dat er onschuldige mensen in verre landen gebombardeerd worden en dat verdachten van terroristische daden zonder proces ter dood veroordeeld worden door de Verenigde Staten. Het feit dat er hier en daar af en toe een bruid of bruidegom sneuvelt is niet genoeg om de EU zich te laten uitspreken over drone aanvallen. En dat terwijl de EU een voorbeeld vormt voor de hele wereld wat betreft het meest vergaande respect voor de universele rechten van de mens. Een uitspraak van de Europese Commissie stelt het volgende: “The European Union sees human rights as universal and indivisible. It actively promotes and defends them both within its borders and when engaging in relations with non-EU countries.”[4]

Binnen de EU zelf zijn mensenrechten als nergens anders zo goed geregeld. Uit bovenstaande stelling blijkt de EU ook waarde te hechten aan het respect van de rechten van de mens buiten haar grenzen. In de praktijk geldt dit echter niet voor mensen waarvan de Verenigde Staten besloten heeft dat ze zonder proces gebombardeerd mogen worden. De mensenrechten, die de EU normaal gesproken belangrijk vindt zijn in Somalië, Pakistan, Afghanistan en Jemen net als volgens de standaarden van de Verenigde Staten dus minder waard.

Wat mij betreft is het verwaarlozen van principes een kwalijke zaak, maar in het geval van mensenrechten acht ik dit zelfs moreel verwerpelijk en een akelig teken aan de wand. Het niet innemen van een negatief standpunt over drone aanvallen suggereert een soort selectiviteit in principes, misschien wel een soort superioriteit, of een soort racisme.