Niet veel aandacht kreeg de Catalaanse volksraadpleging van afgelopen zondag. De Catalanen konden zich uitspreken over de vraag of zij een eigen staat op prijs stelden. Een onafhankelijk Catalonië zou een grotere economische slagkracht hebben dan Ierland, Portugal of zelfs Finland. Afgezien van Polen met zijn bijna 40 miljoen inwoners, zou een Catalaanse republiek de economisch krachtigste nieuwe EU-lidstaat sinds 2004 worden. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat Madrid het toetreden van een onafhankelijk Catalonië tot de Europese Unie hoogstwaarschijnlijk zou blokkeren.
Daarmee komen we direct bij de twee redenen voor de mate van onderbelichtheid van de Catalaanse kwestie. Ten eerste was dit geen echt referendum met daadwerkelijke gevolgen, het Spaanse constitutionele hof had dit immers verboden. Het ging hier slechts om een goed georganiseerde volksraadpleging. Ten tweede waren de Europese media nog aan het uitbuiken van het Schotse referendum. Alweer een afscheidingsbeweging zou de mensen eens kunnen gaan vervelen.
Het was nu juist het referendum in Schotland dat wel op heel erg veel media-aandacht kon rekenen. In de aanloop naar het Schotse referendum over onafhankelijkheid stortte de hongerige Europese pers zich met veel smaak op alle smeuïge verhalen over de Unie, over bonkige, roodharige mannen in rokken en over de onvermijdelijke politieke spanningen die gepaard gaan met nationalisme.
Bijna alle grote Europese media besteedden buitenproportioneel veel aandacht aan het Schotse debat. Tot op zekere hoogte was dit ook nog wel begrijpelijk, dit was immers een ideale gelegenheid om alle clichés uit de kast te trekken en mooie reportages te maken over vlaggenzwaaiende Braveheart-fans. Verder was het voor veel Europese landen wel enigszins relevant omdat vele van hen ook zelf kampen met een zekere mate van separatisme binnen hun grenzen. De Spanjaarden keken angstvallig of er geen precedent geschapen zou worden voor de Basken en Catalanen om hun eigen weg te gaan. De Frankfurter Allgemeine schreef uitgebreid over de mogelijkheid dat zelfs de koddige folklore van de Beieren, die toch absoluut geen reden tot klagen hebben, om zou kunnen slaan in een volgroeid separatisme.
Maar zelfs met de eventuele precedentwerking van een Schotse onafhankelijkheid in beschouwing genomen, was de aandacht nog steeds buitenproportioneel. De Schotten genieten al een verregaande mate van autonomie en zouden bij een ‘Nee’ nog meer taken zelf uit mogen voeren. Daadwerkelijke onafhankelijkheid zou slechts betekenen dat de Ierse Republiek er een broertje bij zou krijgen. Het overgebleven Verenigd Koninkrijk zou voortaan rekening moeten houden met niet één, maar twee vrij zwakke satellietstaten. De enige echte relevantie die de Schotse onafhankelijk voor een Belg, Hongaar of Fin zou kunnen hebben, lag in de toegenomen mogelijkheid dat een Verenigd Koninkrijk zonder 5 miljoen pro-Europese Schotten zich nog gemakkelijker naar de uitgang van de Europese Unie zou begeven.
Het is dan ook tekenend dat dit laatste, voor de meeste Europeanen meest relevante, gegeven zwaar onderbelicht is gebleven. Dit was al een klein voorteken van het vreemde contrast dat zich nu heeft afgetekend in de Europese berichtgeving over het Verenigd Koninkrijk. Zoals bekend hebben de Schotten uiteindelijk tegen onafhankelijkheid gestemd en kon de hoog opgelaaide mediastorm weer rustig gaan liggen. Afgelopen maand heeft zich echter iets afgetekend dat voor ons Europeanen vele malen relevanter is en waaraan onze media nauwelijks aandacht hebben besteed.
Op donderdag 9 oktober vonden er namelijk twee zogeheten by-elections plaats in het Verenigd Koninkrijk. In het Britse parlement staat iedere zetel voor een kiesdistrict en worden parlementariërs rechtstreeks gekozen door de inwoners van hun district. Dit betekent dat als, om wat voor reden dan ook, de desbetreffende parlementszetel plotsklaps vacant komt, het daaraan gekoppelde kiesdistrict een nieuwe parlementariër moet kiezen.
De by-election die de meeste aandacht trok was die in Clacton-on-Sea. Een conservatief gebied in het zuiden van Engeland. De conservatieve parlementariër Douglas Carswell besloot daar deze zomer van partij te wisselen en zich bij UKIP aan te sluiten, de partij die het Verenigd Koninkrijk zo snel mogelijk uit de EU wil halen en deze eigenlijk het liefst helemaal ziet verdwijnen. Het Britse kiesstelsel had toegestaan dat Carswell simpelweg zijn zetel had behouden en nu als UKIP-parlementslid verder zou zijn gegaan. Hij besloot echter een by-election te laten uitschrijven en opnieuw op zoek te gaan naar een democratisch mandaat. Carswell en UKIP bleken zó populair dat op 9 oktober meer stemmen op UKIP uitgebracht werden dan op alle andere partijen tezamen. Zelfs op de site van de liberale krant The Guardian, vlaggenschip van links Groot-Brittannië, zijn de commentaren van lezers overwegend vriendelijk en positief richting Carswell.
Dat UKIP hoge ogen zou gooien in het rechtse zuiden van Engeland hoeft niet te verbazen, het clichébeeld is immers dat UKIP vooral een toevluchtsoord is voor de rechter vleugel van de conservatieve partij. Dat clichébeeld werd echter diezelfde dag nog volledig verpulverd in Heywood and Middleton. Dit kiesdistrict in het noorden van Engeland is, zoals zoveel kiesdistricten in het noorden, diep rood. Sinds de totstandkoming van dit district heeft het altijd een lid van Labour naar het Britse parlement afgevaardigd. Geen enkele partij zou ooit maar de ambitie durven koesteren de socialisten hier te onttronen. Toch lukte het UKIP bijna. Op dezelfde dag dat UKIP haar eerste afgevaardigde naar Westminster kon vieren, kwam er bijna een tweede bij. In het socialistische bolwerk Heywood and Middleton heeft Labour nog nét haar zetel weten te behouden, UKIP kwam een schamele 617 stemmen te kort om ook hier een parlementariër te mogen leveren.
Bij de verkiezingen voor het Europees parlement in 2009 kwam UKIP als tweede partij uit de bus. Dit leek een nationale doorbraak in te luiden. Bij de Britse parlementsverkiezingen een jaar later wist UKIP echter geen enkele zetel te bemachtigen. Het districtenstelsel is een enorm obstakel voor nieuwe partijen om door te breken in Westminster. Toen UKIP dan ook de glansrijke winnaar was van de verkiezingen voor het Europees parlement van dit jaar, werden de verwachtingen voor een doorbraak in het Brits parlement weer direct getemperd.
Deze twee by-elections hebben de Britten echter getoond dat UKIP in staat is parlementszetels te veroveren. In een districtenstelsel is dat van levensbelang voor een partij om überhaupt stemmen te vergaren. UKIP heeft de unieke eigenschap om zowel van links als van rechts stemmen te kapen en dus bijna overal in het Verenigd Koninkrijk als een serieuze kanshebber op parlementszetels te gelden. Niet alleen zorgt dit gegeven er al direct voor dat de kans op een eurosceptischer Brits parlement toeneemt, UKIP-leden van het Lagerhuis zullen er immers alles aan doen het Verenigd Koninkrijk rijp te maken voor een ‘Brexit’. Ook indirect zorgt UKIP voor grote verschuivingen in beleid en retoriek, zowel rechtse als linkse leidende politici kopiëren UKIP’s harde taal over Europa en immigratie.
Het zijn de Britten geweest die steeds een matigende en temperende werking hebben gehad op de Europese politiek. Nederland heeft de Britten altijd handig kunnen gebruiken als tegenwicht tegen machtige achterbuur Frankrijk en nog machtigere buur Duitsland, die met zijn tweeën de zaken graag zouden bedisselen. Een Europese Unie zonder het Verenigd Koninkrijk zal zich veel gemakkelijker richting een federatief model bewegen. Hoe gek het ook klinkt, van eurosceptici als Thierry Baudet tot zelfbenoemde eurorealisten als René Cuperus, allemaal zullen we moeten hopen dat de Britten niet uit de Europese Unie verdwijnen. Het wegvallen van Londen zal namelijk de eerste echte stap zijn richting de Europese federatie.
Ondertussen is er weer een conservatieve politicus opgestaan die hetzelfde pad bewandelen wil als Carswell. Mark Reckless, parlementslid voor Rochester and Strood, wil zich laten herkiezen, maar dan nu als UKIP-parlementariër. Dit zou een volgende stap betekenen in een proces met vergrijpende gevolgen voor menig Europeaan. Het wordt eens tijd dat de Europese kwaliteitsmedia zich met deze materie bezig zouden houden in plaats van alle clichématige folklore rondom een referendum in Schotland.
